EFSA

‍

     Aktywność Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA – ang. European Food Safety Authority) w obszarze podejmowanych działań związanych z bezpieczeństwem żywności jest nieustannie wysoka. W wyniku tych działań możliwe jest wdrażanie nowych aktów prawnych lub nowelizacja obowiązujących. Skutkiem tego jest rozszerzenie obszaru gwarantującego wytworzenie bezpiecznego dla konsumenta produktu ⁽¹⁾.
     Jednym z istotniejszych zagrożeń bezpieczeństwa żywności są pozostałe w niej zanieczyszczenia chemiczne i biologiczne. Znajdują się one w żywności, m.in. z powodu działalności człowieka w przemyśle rolniczym lub są metabolitami organizmów żywych, obecnych w głównej mierze w środowisku. Ich zbyt wysoki poziom może znacząco zagrażać bezpieczeństwu żywności, a co za tym idzie – zdrowiu konsumenta.  Jest to powód, dla którego każdy podmiot związany z produkcją żywności na terenie UE, musi znać i spełniać wymagania rozporządzenia Komisji Europejskiej (WE) nr 1881/2006, ustalającego najwyższe dopuszczalne poziomy niektórych zanieczyszczeń w środkach spożywczych ⁽²⁾. Na podstawie przeprowadzanych przez EFSA długoletnich badań i obserwacji oraz wydanych przez ten organ opinii naukowych, wyodrębniono następujące rodzaje zanieczyszczeń, których poziomy muszą pozostać limitowane:

  - azotany

  - mykotoksyny, do których zaliczają się: aflatoksyny, ochratoksyna A, patulina, deoksyniwalenol, zearalenon, fumonizyny, toksyny T2 oraz HT-2, cytrynina, alkaloidy sporyszu

  - metale ciężkie

  - 3-monochloropropano-1,2-diol (3-MCPD)

  - dioksyny i polichlorowane bifenyle (PCB)

  - wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne.

Wyżej wymienione zanieczyszczenia są przypisane ściśle określonym przez rozporządzenia grupom produktów. Zostały one wyszczególnione na podstawie przeprowadzanej analizy ryzyka, którą zajmują się odpowiednie instytucje, takie jak: EFSA, Komisja Europejska, Rada Europy czy Parlament Europejski.

Wszystkie szczegółowe grupy produktów i przypisane im limity zanieczyszczeń znajdują się w załączniku do rozporządzenia 1881/2006
z dnia 19 grudnia 2006 roku ⁽²⁾.
    Ciekawym jest fakt, że poza grupami surowców, w rozporządzeniu wyszczególniona jest osobna grupa suplementów diety. Skutkiem tego, produkt gotowy, mający status suplementu diety musi spełniać wymagania rozporządzenia dotyczące limitów na metale ciężkie i wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne. Szczególną uwagę należy zwrócić również na surowce, które wchodzą w skład takiego suplementu. Najlepiej, by na etapie projektowania gotowego produktu, wymagania dotyczące poziomu zanieczyszczeń w surowcach były spełnione. To zagwarantuje wytworzenie bezpiecznego, zgodnego z europejskimi wymaganiami produktu końcowego.
     Zapewnienie bezpieczeństwa żywności jest stałym priorytetem dla organów rządowych oraz konsumentów. Trwają ciągłe prace nad rozszerzaniem listy limitowanych w żywności zanieczyszczeń. Dnia 11 grudnia 2020 r. Komisja UE wydała rozporządzenie zmieniające rozporządzenie 1881/2006 w odniesieniu do najwyższych dopuszczalnych poziomów alkaloidów pirolizydynowych ⁽³⁾. Oznacza to, że do grupy kontrolowanych zanieczyszczeń w żywności dołączono kolejną. Decyzja o uznaniu tej grupy zanieczyszczeń za zagrażające bezpieczeństwu żywności została poparta opinią naukową EFSA. Potencjalne zagrożenie skumulowanych związków alkaloidowych dotyczy głównie herbat, ale także suplementów diety, zawierających składniki ziołowe. Od 01.07.2022 r. zawartość alkaloidów pirolizydynowych w tych grupach produktów zostaje limitowana.
    Uwagę Komisji Europejskiej przykuły również poziomy tetrahydrokannabinolu (THC) w żywności z nasion konopi. EFSA wydała już pozytywną opinię w sprawie ustanowienia najwyższych dopuszczalnych limitów Delta-9-THC w nasionach konopi oraz produktach otrzymywanych z nich. Oznacza to, że niebawem do grona zanieczyszczeń zagrażających bezpieczeństwu żywności dołączona zostanie kolejna grupa ⁽⁴⁾.

Należy mieć na uwadze, że rozporządzenie obejmuje kraje Unii Europejskiej.
W krajach spoza UE mogą obowiązywać inne akty prawne, które nie za każdym razem są tożsame z wymaganiami skierowanymi do krajów UE.
Z punktu widzenia europejskiego producenta, surowce pochodzące z krajów spoza UE mogą nie spełniać zakładanych przez europejskie prawo wymagań. Warto zatem zadać sobie pytanie: Co w przypadku pochodzenia surowców z innych krajów i kontynentów? Nie oznacza to, że surowiec nie może zostać użyty oraz dystrybuowany. Zawężenie handlu do granic UE zburzyłoby jego ideę. Jeżeli chcemy jednak pozyskiwać surowce z całego świata oraz wprowadzać je do obrotu na terenie krajów UE, należy podjąć działania potwierdzające ich zgodność z limitami zanieczyszczeń obowiązującymi w UE, określonymi w odpowiednich aktach prawnych.

‍

RASFF

     Pozyskiwanie surowców z krajów odległych i egzotycznych może wydawać się dużym ryzykiem. Uzasadnione są bowiem obawy, że surowce nie będą spełniać wymagań stawianych przez europejskie rozporządzenia. Istnieją jednak narzędzia, które pozwalają eliminować takie ryzyko. Ustanowienie dla każdego surowca planu badań przed zwolnieniem go do obrotu pozwala nam zapewnić, że spełniane są wszystkie wymagania wynikające z rozporządzenia 1881/2006 ⁽²⁾ oraz innych aktów prawnych (jeśli dotyczą). W ustaleniu zakresu badań pomocne może się okazać przeprowadzenie analizy ryzyka. Nie każdy surowiec wymaga bowiem wykonywania pełnego zakresu badań. W przypadku, gdy producent deklaruje spełnianie wymagań rozporządzenia warto zastanowić się, czy istnieje konieczność badania każdej partii surowca. Jeżeli dostawca jest zaufanym, to nie ma przeciwskazań do opierania się na przedstawionych przez niego wynikach badań.

     W przeprowadzaniu analizy ryzyka pomocny okazuje się RASFF (ang. Rapid Alert System for Food and Feed), czyli System Wczesnego Ostrzegania o Niebezpiecznej Żywności i Paszach. Jest to system będący istotnym elementem strategii bezpieczeństwa żywności. Zasada jego działania opiera się na możliwie najszybszym zebraniu i udostępnieniu informacji o surowcach i produktach żywnościowych, zagrażających zdrowiu ludzi lub zwierząt ⁽⁵⁾. Na podstawie generowanych przez system RASFF alertów można m.in. śledzić zagrożenia związane z importem surowców spoza krajów UE. Jeżeli w alertach RASFF pojawiają się powtarzające doniesienia dotyczące przekroczeń limitów zanieczyszczeń, można ustalić źródło oraz uwzględnić istniejący problem w budowaniu łańcucha dostaw. W ostatnim czasie głównym zanieczyszczeniem pojawiającym się w alertach RASSF był tlenek etylenu.

‍

Zanieczyszczenie surowca tlenkiem etylenu

Od 2020 r. w alertach RASFF obecność tlenku etylenu w żywności nieustannie zajmuje największy odsetek zgłaszanych zagrożeń. Tlenek etylenu, z uwagi na swoje właściwości rakotwórcze jest w pełni zakazany w UE. Ze względu na dopuszczenie go w niektórych krajach spoza UE jako pestycydu oraz zezwolenie na stosowanie go w Indiach do ograniczania potencjalnego zakażenia mikrobiologicznego, istnieje ryzyko, że surowce pozyskiwane z tych obszarów będą skażone tą substancją ^{(6, 7, 8)}.
     Analiza alertów RASFF wykazała, że skażone tlenkiem etylenu są zazwyczaj produkty zawierające surowce pochodzące z Azji oraz krajów, w których dozwolone jest jego stosowanie. Prawidłowe przeanalizowanie alertów RASFF i szybkie wyciągnięcie wniosków pozwoliło zastopować niekontrolowany import surowców zanieczyszczonych tlenkiem etylenu do krajów UE. Jest to klasyczny przykład potwierdzający, że system RASFF jest bardzo dobrym narzędziem wspomagającym analizę ryzyka ⁽⁸⁾.

W związku z dużą ilością pozyskiwanych surowców zanieczyszczonych tlenkiem etylenu, zaczęto podejmować kolejne kroki, które mają na celu zapobiegać importowaniu takich surowców. W celu potwierdzenia braku zanieczyszczeń surowców wymaga się od dostawców deklaracji potwierdzających prawidłową jakość surowca. Dlaczego takie oświadczenie jest pożądane, ale nie jest pełnoprawną deklaracją? Problem jest dużo bardziej złożony i często nie leży bezpośrednio po stronie producenta. Głębsza analiza wykazała, że tlenek etylenu stosowany jest również do dezynfekowania kontenerów
w transporcie morskim. Przenikliwość tlenku etylenu jest bardzo wysoka, przez co z łatwością wnika on
w kolejne warstwy opakowań z surowcem, skąd już krótka droga do skażenia samego surowca ⁽⁷⁾. Dostawcy w oświadczeniach deklarują produkcję wolną od tlenku etylenu, ale nie biorą już odpowiedzialności za transport. Z tego powodu należy zachować ograniczone zaufanie do deklarowanych przez dostawcę informacji. Dobrą praktyką jest badanie surowca pod kątem tego zanieczyszczenia już po dostawie na magazyn docelowy. Kilkukrotnie potwierdzano zanieczyszczenie tlenkiem etylenu w próbkach, dla których dostawca przedstawiał wyniki potwierdzające brak zanieczyszczenia w surowcu. We wszystkich przypadkach dostawca przedstawiał dokumentację dotyczącą próbek pobieranych na miejscu produkcji. Te same surowce pobierane z magazynu docelowego dawały już zupełnie inną odpowiedź w sprawie zanieczyszczenia surowca. W takim przypadku najlepszym rozwiązaniem jest stosowanie zasady ograniczonego zaufania do dostawcy.

Podsumowanie

     W związku z definiowaniem przez prawo żywnościowe, że suplement diety to środek spożywczy, należy mieć świadomość, że zarówno wyroby gotowe, jak i również surowce wchodzące w ich skład, muszą spełniać wymagania definiowane przez rozporządzenia, dyrektywy oraz krajowe prawo. Lista zanieczyszczeń wpływających na bezpieczeństwo żywności stale się wydłuża. Europejskie instytucje rządowe mają na celowniku kolejne zanieczyszczenia mogące występować w żywności i prowadzą intensywne badania potwierdzające ich szkodliwość. Bezpieczeństwo produktu było, jest i z pewnością pozostanie jednym z najważniejszych aspektów związanych z żywnością.

‍